مدل روابط علّی عوامل خانوادگی، محیطی و فردی در مصرف مواد در میان نوجوانان در روستاهای شهر کرج

مصرف مواد در نوجوانان یکی از مهم‌ترین چالش‌های بهداشتی و روانی- اجتماعی جوامع می‌باشد. پژوهش حاضر با هدف بررسی مدل علّی روابط عوامل والدینی، همسالان، سبک مقابله، عزت‌ نفس و پرخاشگری (عوامل خانوادگی، محیطی و فردی) با مصرف مواد در میان نوجوانان در روستاهای شهر کرج انجام شده است. شرکت‌کنندگان پژوهش شامل 447 نفر (239 دختر و 208 پسر) از نوجوانان مقطع متوسطه‌ی بخش مرکزی کرج در سه دهستان گرمدره، محمدآباد و کمال آباد تشکیل می‌دهد که با روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل خرده مقیاس‌های پیوند عاطفی با والدین و وضعیت گروه همسالانِ پرسشنامه‌ی عوامل خطرساز و حفاظت‌کننده‌ی مصرف مواد (RAPI)، پرسشنامه‌ی رفتارهای پرخطر، پرسشنامه‌ی پرخاشگری (AQ)، مقیاس عزت‌ نفس روزنبرگ و پرسشنامه‌ی سبک مقابله‌ با فشار روانی (CISS) بودند. از روش تحلیل مسیر برای ارزیابی مدل علّی برگرفته از مدل یادگیری اجتماعی مصرف مواد توسط نوجوان (سیمون و رابرتسون، 1989) استفاده شد. بر اساس شاخص‌های نیکویی برازش (عدم معناداری خی دو، پایین بودن خطا و...) با کنترل کردن مفروضه‌ی ثابت ماندن واریانس مانده‌ها، مدل پیشنهادی از برازش کامل برخوردار بود. طبق این نتایج، متغیرهای ارتباط با همسالان منحرف و پرخاشگری رابطه‌ی مستقیم و طرد والدینی رابطه‌ی غیرمستقیم با مصرف مواد داشتند. هم‌چنین طرد والدینی با پرخاشگری، عزت نفس و ارتباط با همسالان منحرف رابطه‌ی مستقیم داشت. داشتن ارتباط با همسالان منحرف و پرخاشگری علاوه بر رابطه‌ی مستقیم با مصرف مواد در نوجوانان، نقش میانجی نیز در رابطه‌ی طرد والدینی و مصرف مواد داشتند. عوامل خطرساز خانوادگی مانند طرد والدینی، پرخاشگری و ارتباط با همسالان منحرف از مهم‌ترین متغیرهای پیش‌بینی کننده‌ی مصرف مواد در نوجوانان می‌باشند. از این‌رو طراحی مداخلات پیشگیرانه برای بهبود روابط نوجوانان با همسالان سالم و تقویت پیوند عاطفی نوجوان با والدین و کاهش رفتارهای پرخاشگرانه‌ی نوجوانان می‌تواند مصرف مواد را در آنان کاهش داده و جلوگیری کند.